Κοινωνίες τρελοκομεία και outsourcing social conflicts

Η ομιλία αυτή σχετικά με την εργασία (και ο ελληνικός αλλά και ο αγγλικός τίτλος είναι λάθος, καθώς στο βιβλίο του Jeremy Rifkin δε γίνεται λόγος για τέλος της ανεργίας, αλλά για τέλος της εργασίας) παρά το ότι φαίνεται επίκαιρη, έγινε αρκετά χρόνια πριν (και το σχετικό βιβλίο σχεδόν 10 χρόνια πριν).
Για κάποιους ανθρώπους φαινόταν από τότε ξεκάθαρα στον ορίζοντα η εποχή στην οποία θα εμφανίζονταν κανόνες που θα ρυθμίζουν τις ζωές μας (όπως το ευρωπαϊκό σύνταγμα που συζητείται τελευταία το οποίο και πάει να δώσει συνταγματική – κανονιστική υπόσταση σε κάτι που πια γίνεται στην πράξη), στους οποίους δε θα υπάρχει αναφορά σε ‘δικαίωμα στην εργασία’, αλλά θα υπάρχει σε πρώτη προτεραιότητα η υπέρτατη αξία που λέγεται αγορά, στην οποία όταν κάτι δε θα ταιριάζει θα αποβάλλεται.
Κακά τα ψέματα, ο καπιταλισμός (ή όπως θέλουμε να το πούμε αυτό που κυριαρχεί) μας (με το μας εννοώ Ελλάδα, Ευρώπη κλπ. και όχι ας πούμε τη Σομαλία) έχει δώσει το επίπεδο ζωής που έχουμε σήμερα. Κάποιοι άνθρωποι (κυρίως του αριστερού χώρου) που δε θέλουν να το παραδεχτούν αυτό ζουν απλά στον κόσμο τους (κάποιοι μπορεί να ζουν στο Κολωνάκι ή άλλα χαρούμενα προάστια και να μιλούν για τον κακό καπιταλισμό, τα δικαιώματα του λαού, των εργαζομένων κλπ., αλλά καραγκιόζηδες υπάρχουν πάντοτε ιδιαίτερα μάλιστα αν έχουν και πελατεία να τους πιστεύει). Αλλά από αυτό το σημείο μέχρι να υποβαθμίζεται το δικαίωμα στην εργασία (δεν είναι το μοναδικό που υποβαθμίζεται, απλά το βιβλίο του Rifkin ήταν αφορμή για το post) με μόνο σκεπτικό την προστασία των επιχειρήσεων υπάρχει τεράστια απόσταση.
Δεν ξέρω τι αποδοχή είχαν οι απόψεις του Rifkin την περασμένη δεκαετία (το βιβλίο νομίζω εκδόθηκε γύρω στο 95-96). Πιθανολογώ ότι τέτοιες απόψεις πρέπει να φάνταζαν πολύ απόμακρες και κινδυνολογικές στα μέσα μιας δεκαετίας στην οποία η αύξηση της ευημερίας του δυτικού κόσμου θεωρείτο αναμφισβήτητη όσο και αναμενόμενη (φανταστείτε πώς περίμενε στο τέλος εκείνης της δεκαετίας ο κόσμος το millenium και τη νέα εποχή) και όταν τότε ο κόσμος και οι αγορές έβλεπαν τις (πολύ νέες τότε) τεχνολογίες των επικοινωνιών (internet, ασύρματες επικοινωνίες κλπ.) με την προσμονή που βλέπει αναμμένος τριαντάρης μετά από τρία-τέσσερα τζόννυ έμπειρη Ανατολικοευρωπαία στριπ-γκερλ σε πριβέ χορό.

Σήμερα όμως, με την πορεία που έχουν πάρει τα πράγματα ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό χώρο, νομίζω ότι οι απόψεις του Rifkin είναι ιδιαίτερα επίκαιρες. Και έρχονται και παντρεύονται με την απαισιοδοξία (πάλι στον ευρωπαϊκό χώρο) για το που πηγαίνουν επιτέλους τα πράγματα (βέβαια ο Rifkin ανησυχεί περισσότερο για το μέλλον των ΗΠΑ). Η ανεργία στην Ευρώπη του σήμερα είναι σε υψηλά επίπεδα, τα οποία δε βλέπω τον τρόπο για να μειωθούν στα επόμενα χρόνια. Πιστεύω ότι τα πράγματα πηγαίνουν σε έναν περισσότερο συμβιβασμένο και περιθωριοποιημένο κόσμο – κοινωνία. Αφού ο καπιταλισμός μας έδωσε λοιπόν ό,τι μας έδωσε μας λέει: ‘μην είσαι αχάριστος φίλε καταναλωτή, αρκετά πήρες, κάτσε τώρα στην μπάντα γιατί αν δεν καταπιεστείς (και συ αλλά κυρίως τα παιδιά σου, οι επόμενες δηλ. γενιές) θα χάσεις και αυτά που έχεις’. Βλέπε: ‘αν δεν προχωρήσουμε σε εκσυγχρονισμό και φιλελευθεροποίηση των αγορών θα μας πνίξουν οι άλλες χώρες’. Αυτό περίπου δε θέλουν να κάνουν όλοι οι ηγέτες (από Καραμανλή μέχρι τον όποιο άλλο στην Ευρώπη);

Συμπέρασμα: Οι σύγχρονοι ‘πόλεμοι’ μεταξύ κρατών και κοινωνιών γίνονται μέσω των αγορών. Ήττα δε σημαίνει άμεσοι θάνατοι, μάχες κατεστραμμένα σπίτια από βόμβες κλπ, αλλά δεινή οικονομικά θέση. Οι χώρες πια ανταγωνίζονται η μια την άλλη σε έναν τρελό αγώνα για τη διατήρηση της ευημερίας τους. Οι χαμένες δουλειές που αναφέρει ο Rifkin δεν είναι παρά μια παράπλευρη απώλεια σε αυτό το σύγχρονο πόλεμο.

Οι κλασικοί πόλεμοι έχουν συγκεκριμένες αντιμαχόμενες πλευρές. Εδώ, αντίθετα, μάχονται όλες οι χώρες εναντίον όλων και όλοι οι πολίτες πάλι εναντίον όλων (αφού προσπαθούν εξασφαλίσουν τις ολοένα λιγότερες θέσεις εργασίας στο συγκεκριμένο παράδειγμα εδώ) των άλλων. Πάμε δηλαδή σιγά αλλά σταθερά σε κοινωνίες τρελοκομεία, όπου οι έννοιες κοινωνική συνοχή και αλληλεγγύη θα έχουν αντικατασταθεί από αυτές του ανταγωνισμού και της αποτελεσματικότητας (σόρρυ ξέχασα, όλο θα βρίσκεται και κάποια γυναίκα μεγαλοεπιχειρηματία με μόνιμη ασχολία της τη φιλανθρωπία και το κουμ-καν, κάποιος Μπόνο ή Νταλάρας να υπερασπίζεται τις αξίες του κόσμου και κάποιος Σαββόπουλος να «εκφράζει» τη λαϊκή τέχνη).

Από την άλλη μεριά και αντίθετα με την Ευρώπη υπάρχουν χώρες που αναμφισβήτητα τα τελευταία χρόνια σημειώνουν άλματα στην ευημερία τους (σαν ευημερία θεωρώ περισσότερο το αν οι κάτοικοι μιας χώρας πιστεύουν ότι ζουν καλύτερα, τα βγάζουν πέρα πιο εύκολα από ό,τι πριν μερικά χρόνια παρά το λογιστικό υπολογισμό συνολικού ΑΕΠ προς κατοίκους σα συνάρτηση του χρόνου, στο οποίο οι χαρούμενοι οικονομολόγοι αναφέρονται συχνά – και με αυτή την έννοια η Ευρώπη σήμερα δε φαντάζει εύρωστη και ευημερούσα). Η συντριπτική πλειοψηφία τους απαρτίζεται από χώρες που πριν ήταν πολύ υποβαθμισμένες (οικονομικά, κοινωνικά, με υποβαθμισμένα ανθρώπινα – δημοκρατικά δικαιώματα) και στο κλίμα της παγκοσμιοποίησης των αγορών, ο καπιταλισμός βρήκε εκεί πρόσφορο έδαφος.

Άλλωστε το όλο σύστημα λειτουργεί περίπου σαν τα συγκοινωνούντα δοχεία όπου εδώ το κεφάλαιο ρέει – πηγαίνει εκεί που το συμφέρει, εκεί που θα βγάλει τα περισσότερα λεφτά πιο εύκολα, πιο ‘τεμπέλικα’ ας πούμε (όλα τα φυσικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των συγκοινωνούντων δοχείων με νερό, είναι γνωστό σε όσους έχουν κάνει λίγα μαθήματα φυσικής πως τείνουν να καταλήξουν σε καταστάσεις ελάχιστης ενέργειας, με άλλα λόγια όλα τα φυσικά συστήματα, εδώ το νερό, είναι τεμπέλικα – το τεμπέλικα στην περίπτωση της παγκοσμιοποίησης των αγορών σημαίνει μεγαλύτερη οικονομική αποδοτικότητα, δηλ. μεγαλύτερη απόδοση με μικρότερο κόστος). Τέτοιες χώρες είναι π.χ. η Ινδία, η Κίνα, κάποιες χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας κλπ. Σίγουρα εκεί όλο και περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν πως η ζωή τους έχει καλυτερεύσει με το άνοιγμα των αγορών και με τις επενδύσεις που γίνονται εκεί.

Θέλω να καταλήξω στο ότι στις περισσότερες χώρες (σχεδόν όλες οι χώρες της Ευρώπης εκτός ίσως αυτών που ήταν στην επιρροή του σοβιετικού κράτους) που ευημερούσαν λίγα χρόνια πριν (και πάλι θεωρώ την ευημερία όπως περιέγραψα παραπάνω, δηλαδή παρομοιάζοντάς την ουσιαστικά σαν ένα ρυθμό αύξησης της ευημερίας, γιατί έτσι καταλαβαίνουν οι άνθρωποι ότι καλυτερεύει η ζωή τους) τώρα δείχνουν να έχουν περισσότερα προβλήματα και κίνδυνο να μπουν στην πορεία για το φρενοκομείο που αναφέρθηκα πριν. Σίγουρα υπάρχουν και εξαιρέσεις. Δεν είμαι ειδικός και δεν έχω γνώση για το τι γίνεται σε κοινωνίες – οικονομίες όπως η Αυστραλία, η Ιαπωνία, ο Καναδάς κλπ.
Κάποιος υπέρμαχος των ελεύθερων αγορών θα είχε από την αρχή παρατηρήσει: ‘αυτά που λέει ο Rifkin μπορεί να ισχύουν στην Ευρώπη του προστατευτισμού, της μικρής καινοτομίας αλλά όχι στις ΗΠΑ όπου η ανεργία έχει πέσει ή τουλάχιστον πέφτει σταθερά’ (νομίζω είναι επίσημα γύρω στο 5%, και δε θα κάνω συζήτηση για το αν είναι σωστά τα ποσοστά ή πώς βγαίνουν - ο Rifkin περιγράφει στην ίδια συνέντευξη την άποψή του γι' αυτούς τους τρόπους μέτρησης της ανεργίας).

Δύο είναι οι κεντρικές σκέψεις στο μυαλό μου που σχετίζονται με το δυσοίωνο μέλλον που βλέπει ο Rifkin.

Η μία είναι αυτή που είπα παραπάνω για την πορεία που φαίνεται να έχει η Ευρώπη σε αντίθεση με τις ανερχόμενες χώρες (τα συγκοινωνούντα δοχεία που λέγαμε). Η άλλη είναι το γιατί αυτό το σενάριο δεν ισχύει για τις ΗΠΑ.
Οι ΗΠΑ (δυστυχώς για πολύ κόσμο, ιδιαίτερα αν αυτός έζησε σε κάποια συγκεκριμένη χρονική συγκυρία σε Βελιγράδι, Κοσσυφοπέδιο, Βαγδάτη, Αφγανιστάν κ.ο.κ.) είναι πολύ μπροστά σε θέματα στρατηγικής από τον υπόλοιπο κόσμο. Ο μόνος τρόπος για να μη φέρεις στην κοινωνία σου ολόκληρη την ένταση που προκαλεί ο ανταγωνισμός (‘πόλεμος’ όπως είδαμε παραπάνω) του καπιταλισμού και οι ελεύθερες – παγκοσμιοποιημένες αγορές στη μητρόπολη μάλιστα του καπιταλισμού (και στο συγκεκριμένο θέμα του ‘τέλους της εργασίας’ να μην υποστείς τόσο γρήγορα και έντονα αυτό που περιγράφει ο Rifkin) είναι ποιος; Μα να κάνεις εσύ πόλεμο, αλλά κανονικό αυτή τη φορά, κλασικό πόλεμο, με βόμβες νεκρούς, θύματα, αλλά και πολλά χρήματα, προμήθειες εξοπλισμού, τεχνογνωσία και εξαγωγή της, ανοικοδομήσεις χωρών τις οποίες θα έχεις σίγουρους πελάτες, νέες δουλειές στο εξωτερικό και σίγουρα λιγότερη ανεργία. Αυτά που περιγράφει (με μελανά χρώματα ομολογουμένως) ο Rifkin στο άρθρο του εδώ θα ήταν πάρα πολύ χειρότερα για τους αμερικανούς και το οικονομικό παρόν – μέλλον τους αν απλά έμεναν αποστασιοποιημένοι και δεν επενέβαιναν με διάφορες εκστρατείες παγκοσμίως (φανερές ή όχι).
Το θέμα δεν είναι τελικά τόσο το Outsourcing War όπως έχω 3-4 post παρακάτω, αλλά ένα ας το πω Outsourcing Social Encounters – Conflicts. Και επειδή ΕΣΣΔ δεν υπάρχει πια για να κάνουμε ντου όπου γουστάρουμε για να αποτρέψουμε το αντίπαλο δέος, ο Μιλόσεβιτς και ο Σαντάμ είναι όντως κακοί άνθρωποι και ηγέτες αλλά και αυτοί κάποτε τελειώνουν (η δίψα των αγορών όμως όχι) ήλθε (ή τον έφεραν) σα μάννα εξ ουρανού ένας αόρατος εχθρός που τον ονομάσαμε παγκόσμια τρομοκρατία και τελικά αυτό το outsourcing social conflicts απέκτησε και ένα επιχειρησιακό όνομα: Preventive Wars (προληπτικοί πόλεμοι).